Maden Mühendisliği Alanındaki İşsizlik ve Taleplerimiz

İşsizlik, genel anlamıyla çalışabilir durumda olan nüfusun herhangi bir alanda istihdam edilememesinin bir sonucu olarak tanımlanmaktadır. Bir başka tanımla, çalışmaya hazır olanlarla halen bir işte çalışanlar arasındaki fark olarak da ifade edilebilir. İşsiz sayılabilmek için Uluslararası Çalışma Örgütüne göre aktif olarak iş aramak gerekmektedir.

Emeğin öteki üretim etmenlerinden farklı özellikler taşıması, insanın üretici gücünü simgelemesi, sermaye karşısındaki zayıf yönleri ve onun işsiz kalmasının beraberinde getireceği toplumsal sonuçlar işsizliğin önemli bir toplumsal sorun oluşturmasına yol açmaktadır. Bu toplumsal sorunun kriz dönemlerinde bağımsız olarak ülkemizin bir kronik sorun halinde tanımlanmasına rağmen kamuoyunda tartışıldığı dönemler genellikle kriz dönemlerine rastlamaktadır. Kriz dönemlerinde yapılan tartışma ve önerilerde göreceli olarak biraz kabullenme ve rahatlama sağlandıktan sonra unutulmaktadır. Anadolu‘da sıkça kullanılan "ateş düştüğü yeri yakar " deyiminde ifade edilen fiil günümüzde işsizlik sorunu ile baş başa kalmış bütün kesimlerin içinde bulundukları durumu en iyi bir biçimde ifade etmektedir.

Gerek kafa emeği gerekse kol emeği bakımından ülkemizin ciddi sorunu olan işsizlik sorununu bir meslek örgütü olan Odamız, meslektaşlarımızın sorunları üzerinden talep ve görüşlerini paylaşmayı önemsemektedir.

Maden Mühendisi meslektaşlarımızın çalışma alanı esas itibariyle Bakanlığınızın yürütümündeki Maden Kanunu kapsamındaki işlerden oluşmaktadır. Bakanlığınız kapsamı dışındaki işlerde çalışan meslektaşlarımız da yine Bakanlığınız tarafından çıkarılan Maden Kanunu kapsamındaki işleri yapmaktadır. Bunun dışında, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği mevzuatı, İş Kanunu, İl Özel İdareleri Kanunu, Afet İşleri, baraj, tünel, metro gibi yeraltı ve yerüstü yapıları mevzuatı, akademik görevler ve benzerleri görevleri sürdürdükleri çalışma alanları da mevcuttur.Yeni gelişen teknolojiler ve uygulamalarıyla birlikte meslektaşlarımızın mesleki bilgilerini ve deneyimlerini kullanabilecekleri alanlarla ilgili çalışmalar Odamız tarafından sürdürülmektedir. İstatistiki verilere göre, meslektaşlarımızın büyük çoğunluğu Bakanlığınızın görev ve yetki alanındaki işlerde çalışmaktadır. Buradan hareketle meslektaşlarımızın başta istihdam sorunu olmak üzere, çalışma yaşamındaki sorunlarının çözüme kavuşturulmasında Bakanlığınızın önemli işlevi bulunmaktadır.

Sorunların çözüme kavuşturulmasında planlanma oldukça önemlidir. Ancak planlama, ilgili taraflarla birlikte yapıldığında ve uygulandığında sorunlara çare bulunabilecektir. Odamız bu süreçte bugüne kadar olduğu gibi bundan sonra da üzerine düşen sorumluluğu yerine getirecektir.

Meslektaşlarımız arasında işsizlik ve istihdam sorunu yakıcı bir hal almıştır. Artık sorun meslektaşlarımızın ailelerinin, anne, baba ve eşlerinin de sorunları haline gelmiştir. Üyelerimizin bulunduğu yerlerde yaptığımız toplantılarda üyelerin anne, baba ve eşleri de toplantılara katılarak, e- posta aracılığı ile Odamıza gönderdikleri iletilerde geçim sıkıntılarının yanı sıra " biz bu çocukları ülkeye faydalı olsun diye okuttuk şimdi evde oturuyor buna nasıl bir çare buluruz" şeklindeki talepleriyle psikolojik, sosyal ve ekonomik sıkıntılarını belirterek çare bulmamızı talep etmektedirler. Kısaca istihdam sorunu, meslektaşlarımızın ailelerinin de sorunu olarak hızla büyümektedir.

Türkiye İstatistik Kurumu‘nun İşgücü ve İstihdam verileri derlenerek Tablo - 1‘de 1980‘den 2010‘a kadar beş yıllık periyotlar aralığında verilmiştir.

Tablo 1 - İşgücü ve İstihdam (bin kişi)

		1980		1985		1990		1995		2000		2005		2010
Nüfus		44.439		50.307		56.156		61.737		67.420		70.712		71.343
Faal Nüfus		-		-		35.601		41.175		46.211		48.912		49.154
İşgücü		-		-		20.150		22.286		23.078		23.640		23.912
İstihdam		16.523		17.547		18.539		20.586		21.581		21.147		22.542
Tarım		8.960		8.837		8.691		9.080		7.769		7.165		5.683
Madencilik		197		224		193		154		82		83		92
Sanayii		2.150		2.440		2.625		3.027		3.638		3.664		4.494
Elektrik,Gaz, su		44		59		26		114		91		100		105
İnşaat		913		979		892		1.238		1.364		965		1.432
Ticaret		1.465		1.780		2.154		2.717		3.817		4.052		4.365
Ulaştırma		626		705		816		878		1.068		1.022		986
Mali Kurumlar		350		380		416		482		709		737		752
Diğer Hizmetler		1.818		2.143		2.725		2.897		3.044		3.359		3.741
*Maden Müh.Sayısı		2.375		3.500		4.353		5.476		6.749		8.557		12.282
İşsiz		1.487		1.377		1.611		1.700		1.497		2.493		2.817

* Tablodaki maden mühendisi sayısı Odamız kayıtlarından alınmıştır.

Bu tablo değerlendirildiğinde kamu ağırlıklı madencilik yapıldığı ve örgütlenmenin nispeten daha iyi olduğu 90‘lı yıllara kadar sektörde çalışan sayısının 200.000 seviyelerinde olduğu görülmektedir. Ancak 90‘lı yıllardan sonra istihdam hızla düşmeye başlamıştır. Bu düşüşte madencik sektöründeki özelleştirmenin yanı sıra uygulanmakta olan esnek çalışma ve kayıt dışı çalışmanın da etkileri büyüktür. Ülkemizdeki ekonomik büyümenin, sanayinin motoru diye ifade edilen madencilik sektörüne yansımaması düşündürücüdür.1980 yılında 2375 olan maden mühendisi sayısı yeni açılan bölümlerin verdiği mezunlarla hızla artmaya başlamış ve 20 yıllık sürede (2000 yılında) üç katına ulaşarak 6749 olmuştur. Son on yılda ise 5553 meslektaşımız çalışma hayatına maden mühendisi olarak girmiştir.1954 yılında üye kaydına başlayan Odamız yaklaşık 50 yılda 6749 üyeye ulaşmışken son 10 yıldaki yeni üye hemen hemen 50 yıldaki üye sayısına eşittir. Yıllar itibariyle çalışma yaşamına atılan maden mühendisleri sayıları da dikkate alındığında meslektaşlarımızın sorunlarının ne kadar ivedilik arz ettiği daha net anlaşılmaktadır.

Aşağıdaki tabloda 2010 Yılında Üniversitelerin Maden Mühendisliği Bölümlerinin Kontenjanları verilmiştir.

Tablo 2- 2010 Yılında Üniversitelerin Maden Mühendisliği Bölümlerinin Kontenjanları

Üniversite		Kuruluş Yılı		Kontenjan		Üniversite		Kuruluş Yılı		Kontenjan
İstanbul Teknik Üniversitesi		1953		36		Adana Çukurova Üni. (I)		1991		77
Orta Doğu Teknik Üniversitesi		1960		57		Adana Çukurova Üni. (II)		1991		77
Ankara Hacettepe Üniversitesi		1969		67		Konya Selçuk Üni. (I)		1991		67
İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi		1971		77		Konya Selçuk Üni. (II)		1991		67
Eskişehir Osman Gazi Ü. (I)		1975		77		Diyarbakır Dicle Üni.		1992		57
Eskişehir Osman Gazi Ü. (II)		1975		77		Malatya İnönü Üni.		1992		57
Zonguldak Karaelmas Üni.		1982		77		Malatya İnönü Üni.		1992		57
Sivas Cumhuriyet Üni. (I)		1986		77		Kütahya Dumlupınar Ü. (I)		1993		77
Sivas Cumhuriyet Üni. (II)		1986		77		Kütahya Dumlupınar Ü (II)		1993		77
Isparta Sül. Demirel Üni. (I)		1987		77		Afyon Kocatepe Üni.		2002		67
Isparta Sül. Demirel Üni. (II)		1987		77		Niğde Üni.		2006		72
Karadeniz Tek.Üni. (I)		1990		57		İTÜ Cevher Haz. Müh.		2006		52
Karadeniz Tek.Üni. (II)		1990		57		Muğla Üniversitesi		2006		47
İstanbul Üniversitesi		1991		52		İstanbul Teknik Üni. (İng)		2007		36
						TOPLAM		1829

Günümüzde ülkemizde bulunan üniversitelerimizden halen 18‘inde maden mühendisliği bölümü bulunmakta, bu bölümlerden 8 âdeti ikinci öğretim vermekte ve toplam 26 program ile öğrenim yapılmaktadır. Bu bölümlerin dışında İTÜ‘ne bağlı olarak eğitim vermekte olan Cevher Hazırlama Mühendisliği de maden mühendisliği diploması vermemekle birlikte Türkçe ve İngilizce iki ayrı program ile bu kapsamda değerlendirmeye alınmaktadır. Bu bölümlere son yıllarda Elazığ - Fırat Üniversitesi, Erzurum - Atatürk Üniversitesi ve Van - Yüzüncü Yıl Üniversitelerinde açılan maden mühendisliği bölümleri ile 3 ayrı program daha eklenmesi beklenmektedir. Her biri 47-77 öğrenci alan (İTÜ iki ayrı programda almakta) bu bölümlerde öğrenci fazlalığı nedeniyle var olan olanakların giderek daraldığı, eğitim kalitesinin düştüğü, altyapı olanaklarının yeterince oluşturulamadığı görülmektedir.

2008 yılında bu bölümlere toplam 1.480 öğrenci kayıt yaptırma hakkı kazanmışken, sadece iki yılda bu rakam % 19 artış göstererek 2010 yılında 1762‘ye ulaşmıştır. Bu iki yıllık süre zarfında Malatya - İnönü Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü‘nün ikinci öğrenim programı hayata geçirilerek, bu programa toplam 72 öğrenci alınmıştır. Yine aynı dönemde Sivas - Cumhuriyet Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü birinci öğretim programında 25, ikinci öğretim programında 36 fazladan öğrenci alarak toplam 61 öğrenci almıştır. Ayrıca Trabzon - Karadeniz Teknik Üniversitesi de ikinci öğretim programına geçerek 2008 yılına kıyasla 57 öğrenci daha fazla almaya başlamıştır.

Türkiye‘de mühendislik, eğitimi ve istihdamı devlet tarafından planlanmayan bir alandır. DPT rakamlarına göre, 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Teknik Personel Arzı ve İhtiyacı Projeksiyonu‘nda mühendis, mimar ve şehir plancısı toplamı 2005 yılında; arz 376.700, buna karşılık ihtiyaç 350.200 olarak görülmektedir. Bu projeksiyona göre Ziraat ve Orman Mühendisliği‘nde arz 73.000, ihtiyaç 49.100 olarak belirlenmiş, Jeoloji ve Jeofizik Mühendisliği‘nde, arz 17.500, ihtiyaç 13.300 olarak belirtilmiştir. TMMOB kayıtlarına göre şu anda 170.000‘e yakın, mühendislik, mimarlık, şehir plancılığında okuyan öğrenci bulunmaktadır. Son beş yılın ortalamasına baktığımızda her yıl 55.000 civarında öğrenci mezun olmaktadır.

Pek çok üniversite mezunu iş bulamama kaygısıyla asıl mesleklerinin dışında bir alanda çalışmak zorunda kalmaktadır. 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre, Türkiye‘de asıl mesleğini yapma oranları bir hayli düşük çıkmıştır. Elektrik ve elektronik teknisyenleri arasında asıl mesleğini yapma oranı % 48, İnşaat Mühendisleri arasında % 65, Elektrik ve Elektronik Mühendisleri arasında % 61, Makina Mühendisleri arasında % 59 ve maden mühendisleri arasında % 43 olarak görülmektedir. 2000‘den sonraki mezun Maden Mühendisi sayısı ve sektörün durumu değerlendirildiğinde soruna çözüm bulmak daha da güçleşmektedir.

Başta işsizlik sorunu olmak üzere kamu emekçisi, ücretli, işsiz, emekli, küçük büro sahibi ve öğrenci üyelerimizin sorunları üzerinden yaptığımız imza kampanyasına çok kısa bir sürede 2000‘in üzerinde üyemiz katılmıştır. Üyelerimizin talepleri üzerinden şekillenen ve sahiplenilen geleceğimiz için imza kampanyasındaki taleplerimizin çözüme kavuşturulması hükümetin sorumluluğu ve tasarrufu altındadır.

İnsan kaynakları planlaması yapılmadan, yetişen nitelikli işgücü işsizlikle karşı karşıyadır. OECD ülkeleri arasında en fazla üniversite mezunu işsiz Türkiye‘de bulunmaktadır. TÜİK kayıtlarına göre yerbilimleri mühendislik bölümü mezunlarının % 35‘i işsiz görünmektedir. Genç mezunlar arasında bu oran çok daha yüksektir.

MTA, TKİ, TTK, ETİ MADEN, EÜAŞ gibi madencilik alanında üretici ve araştırıcı kamu kurumlarının yatırımları düşerken, madencilik faaliyetlerini denetlemekle görevli MİGEM, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Özel İdare Genel Sekreterlikleri, Sanayi İl Müdürlükleri, TCK, DSİ ve diğer ilgili kamu kurumlarının maden mühendisi istihdamında bir artış yokken, üniversitelerde mevcut yer bilimi bölümlerine ilave yeni yer bilimi bölümleri açılmış, açılmaya da devam etmekte ve kontenjanlar da artırılmaktadır. Mühendislik fakültelerinden yılda ortalama 1100 maden, mühendisi mezun olmaktadır. Maden Mühendisleri Odasının; istihdamın artırılmasına ilişkin girişimleri de sonuçsuz kalmaktadır. Kamu kurumlarına gerektiği halde çok az sayıda maden mühendisi alınmaktadır. Oysa ülkemizin kalkınmasının ön koşulu, doğal kaynaklarımızın ülkemiz sanayisinde kullanılmak üzere üretilmesi ve değerlendirilmesidir. Bunun için de kamu kurumlarına yatırım yapılması ve maden mühendisi istihdamının artırılması gerekmektedir.

Tüm bu değerlendirmeler ışığında, meslektaşlarımızın en önemli sorunu olan işsizlik konusunun değerlendirilmesini ve çözüm üretilmesi hükümetin ve Bakanlığın görevidir.

29 Eylül 2011

TMMOB

MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI